Als kind willen we allemaal opgroeien in een veilig huis. Hebben we dat nodig.
Toch is dit niet voor ons allemaal weggelegd.
Wanneer je opgroeide in een huis waar je afweek van de rest of waar je, om wat voor reden dan ook, als anders werd behandeld, ben je mogelijk gedwongen om de rol van het zwarte schaap op je te nemen. Of koos je ervoor om deze, nog steeds noodgedwongen, op je te nemen.
Waarom dit jouw rol werd, hoe dit jou heeft beïnvloed en hoe je hiervan kunt herstellen, lees je hier.
Het zwarte schaap is een familierol die een kind aan kan of moet nemen die in twee verschillende situaties kan ontstaan:
Aan de ene kant is er het zwarte schaap wat in de ogen van de familie anders is en daarom buitengesloten wordt en niks goed kan doen.
En aan de andere kant het zwarte schaap dat zich gaat misdragen en daardoor gezien wordt als de oorzaak van alle problemen binnen de familie.
Hoewel de laatste een bewuste keuze lijkt van het kind, zijn ze geen van beide gevallen gekozen. De eerste is opgedrongen, de tweede is een manier om te overleven.
Zo wordt het zwarte schaap gevormd
Aangezien het zwarte schaap twee verschillende vormen aan kan nemen, hebben ze ook beide een eigen soort familie waarin ze ontstaan. In beide gevallen groeit het kind op in een familie waar het zich niet veilig kan voelen. Waar het niet de liefde en waardering krijgt om een veilige band met de ouders te kunnen ervaren.
Het zwarte schaap in een gezin dat geen verschil kan verdragen
In dit gezin kom je tegen wil en dank terecht in de rol van het zwarte schaap. Vaak omdat je op enig vlak afwijkt van de rest van het gezin. Je bent bijvoorbeeld de enige blonde in een familie met donker haar. Je hebt een lichamelijk afwijking. Of je hebt andere interesses. Binnen het gezin waar je opgroeit wordt dit niet getolereerd en daarom word je buitengesloten, gekleineerd en/of gepest.
Vaak vindt dit plaats in gezinnen die ook naar de buitenwereld toe niet accepterend zijn. Je voldoet aan het ideale plaatje of je doet dit niet. En wanneer je dit niet doet, verdien je het om gepest en buitengesloten worden. Het is niet raar om dit te zien in families met narcistische gezinsleden.
Wanneer jij dan degene bent die afwijkt van de rest, ben jij de persoon, het kind, dat wordt aangewezen als het zwarte schaap.
Het zwarte schaap in een gezin dat niet naar eigen problemen wil kijken
Dit is een gezin waar problemen voorkomen, die de ouders zelf niet aan willen kijken. Gezinnen waar er geen tijd en aandacht voor de kinderen is. Waar de liefde niet zozeer voorwaardelijk is, maar nagenoeg afwezig. Wat je ook doet, hoe goed je ook je best doet, het is alsof je niet bestaat.
Bij gebrek aan een goed voorbeeld thuis en omdat ze op zichzelf zijn aangewezen, gaan zij zich vaak misdragen. Stennis schoppen, vernielzucht, alcohol drinken, stelen, et cetera. Een manier om 1) te laten zien hoe sterk je bent en wat je allemaal durft en om 2) je tegen je ouders te verzetten.
Dit zijn ook de kinderen die vooral buiten op straat te vinden zijn. Vaak in het gezelschap van andere kinderen die zich ook misdragen. De zwarte schapen vinden elkaar en nemen elkaar mee in hun problemen.
Waarom dit een bliksemafleider is voor de ouders of verzorgers? Omdat ze nu de oorzaak van de problemen op het zwarte schaap af kunnen schuiven. Het komt niet door hen dat er problemen zijn in de familie, maar door het kind dat zich misdraagt.
Dat dit gedrag een antwoord is op de problemen binnen de familie, dat kunnen of willen ze niet zien. Ook de buitenwereld is hier vaak blind voor en legt de schuld volledig bij het zwarte schaap. Het is het kind dat een gedragsprobleem heeft.
Waarom je ervoor koos om het zwarte schaap te worden
Niet iedereen kiest ervoor om het zwarte schaap te zijn. In het geval dat je door je familie buitengesloten en gekleineerd wordt, wordt dit voor je bepaalt.
In het geval van probleemkinderen die er zelf voor lijken te kiezen om zich te misdragen, lijkt het alsof er wel sprake is van een keuze voor deze rol. Toch zou je deze rol nooit hebben gekozen als je thuis een veilige haven had gehad, waar je geliefd en gewaardeerd werd.
Maar voor jou was die veilige haven er niet. Voor jou was er geen positieve aandacht.
Mogelijk was de enige aandacht die je kreeg zelfs, dat je verteld werd dat het met jou toch nooit iets zou worden. Met die overtuiging trok je er op uit en besloot je dat je ook helemaal je best niet meer hoefde te doen.
In plaats daarvan werd je opstandig en begon je je te misdragen. Wanneer je op straat andere kinderen tegenkwam, die net als jij het zwarte schaap waren, dan versterkten jullie dit effect bij elkaar. Je moest aan elkaar laten zien hoe sterk je was. Dat je voor jezelf op kon komen.
Ja, dit lijkt misschien een keuze. Maar de enige onbewuste keuze die erin zit, is dat je een keuze moest maken om jezelf veilig te kunnen voelen. En voor jou was dat deze.
Zo groei je op als het zwarte schaap
Dat je je als kind zo ongeliefd en afgewezen hebt gevoeld, heeft ook gevolgen voor jouw leven nu. Dit heeft allerlei overtuigingen bij jou gevormd die ook vandaag de dag nog steeds bij jou zijn.
1) Je hebt weinig zelfwaardering
Wanneer je altijd te horen hebt gekregen dat je raar en anders bent, en daarom werd gepest en buitengesloten, is het bijna onmogelijk om zelfwaardering op te bouwen. In ieder geval niet zolang je niet ziet dat dit gedrag van jouw familie niet door jou komt, maar door hen. En als kind kun je dit nog niet zien.
Ook als je je ontwikkelde tot een probleemkind, heb je waarschijnlijk weinig zelfwaardering. Ook van jou werd niet gehouden zoals je was. En de boodschap die je kreeg was dat je gedoemd was te mislukken en dat het geen wonder was dat je zo geworden bent. Je was altijd al opstandig.
In beide gevallen heb je niet leren zien, dat je hoe dan ook waardering waard bent.
2) Je vindt het moeilijk om anderen te vertrouwen
Doordat je in je vroege leven vooral mensen kende die gemeen tegen je deden of in het beste geval je negeerden, is het moeilijk voor je om te geloven dat er mensen zijn die wel om jou kunnen geven. Misschien geloof je zelfs dat je zo mislukt bent, dat je geen liefde en aandacht waard bent.
Hierdoor durf je niemand toe te laten in je leven. Je gelooft niet dat ze het beste met je voor kunnen hebben. En dat ze je niet ook af zullen wijzen. Je geeft jezelf niet de kans om die mensen te ontmoeten die jou wel waarderen om wie je bent.
3) Je bent een overachiever
In het geval dat je actief door je familie werd buitengesloten, voel je mogelijk nog steeds het verlangen om er wel bij te horen. Om wel geaccepteerd te worden. Als je beter zou zijn, als je beter je best zou doen en wel zou slagen, als je wel succes zou hebben, dan zouden ze eindelijk zien hoe goed jij bent. Zouden ze je eindelijk accepteren.
Maar jouw familie is er niet toe in staat om jou te accepteren. Dat kunnen ze niet. Zeker omdat ze dan toe moeten geven dat ze jou al die jaren verkeerd beoordeeld hebben. En dus doe je nog beter je best, en nog beter, en nog beter, terwijl het punt van acceptatie nooit zal komen.
4) Je bent een underachiever
Of je hebt het juist helemaal opgegeven. Je bent echt gaan geloven dat je mislukt bent en dat het nooit wat met je gaat worden. Dus ja, waarom zou je het dan nog proberen? Alles wat je doet is toch gedoemd te mislukken toch? Deze boodschap en deze overtuiging is een self fulfilling prophecy geworden. Je hebt geen zelfvertrouwen meer.
5) Je bent op het verkeerde pad belandt
De opstandigheid heeft ervoor gezorgd dat je met de verkeerde mensen in aanraking bent gekomen. Mensen die jou voor jouw gevoel wel accepteerden, zolang je je bij hen aansloot en meedeed. Om te laten zien hoe sterk je bent en je hun waardering waard bent, misschien zelfs hun ontzag, deed je je best om te laten zien wat jij allemaal aandurft.
Dit voelt als jouw gekozen familie, maar deze familie is net zo slecht voor je als je niet gekozen familie.
Mogelijk heb je ook je vlucht gezocht in verdovende middelen, zoals drank en drugs. Een verslaving die niet jouw schuld is, maar een overlevingsstrategie die jij nodig had.
Tot zover doom en gloom, maar het zwarte schaap kan zich ook juist, waarschijnlijk zelfs meer dan de andere familierollen, de goede kant op ontwikkelen:
6) Je hebt je losgemaakt van ongezonde familiepatronen
Jij was die persoon die open durfde te kijken naar wat er echt speelt binnen de familie. Jij durfde de ongezonde patronen onder ogen te komen en te zeggen: ‘Dit niet langer!’
Dit betekent vaak wel dat je je ook echt los hebt moeten maken van je familie. De kans is klein dat zij, doordat jij ze een spiegel voorhield, ook hun ogen geopend hebben en de problemen aan durven kijken.
En dus werd je nog meer het zwarte schaap. Nog meer de outsider.
Maar nu wel zodat je kon groeien en helen.
Jij doorbrak de cirkel.
De cirkel doorbreken als het zwarte schaap
Het leven als het zwarte schaap is allesbehalve makkelijk en de invloed hiervan op je leven is groot. Toch is dit niet een lot waar je aan vast moet blijven zitten. Ook niet als je helemaal in de goot bent beland. Je kunt die laatste worden: de persoon die zich losmaakt uit de ongezonde patronen binnen de familie en wel volwassen wordt.
1) Geef jezelf niet langer de schuld
Ook al krijg je al je hele leven de schuld van je familie. Van alles wat in hun ogen niet goed is aan jou en alles wat je verkeerd hebt gedaan. Realiseer je dat niks hiervan jouw schuld is. De oorzaak is jouw familie, die door hun eigen ongezonde patronen en problemen, jou nodig hadden als zwart schaap. Zo hoefden ze hun eigen problemen niet aan te kijken.
Je mag dus stoppen jezelf de schuld te geven, een patroon wat je van hen over hebt genomen. Wat je door hen ook zelf bent gaan geloven. Door te zien dat je dit moest doen, omdat je destijds niet anders kon, opent dat de deur naar nieuwe keuzes maken. Nieuwe keuzes zodat je hier los van kunt komen en wel iets van je leven kunt maken.
2) Erken dat je er nooit bij zult horen
Hoe graag je dit ook wilt en hoe pijnlijk het ook is om dit erkennen, jouw familie is er niet toe in staat om jou te accepteren zoals je bent. Voor zichzelf hebben ze iemand nodig om zich superieur over te kunnen voelen en/of als een zondebok te kunnen zien. Zolang ze die nodig hebben, waarschijnlijk voor de rest van hun leven, zullen ze jou nooit accepteren en waarderen.
Hoe pijnlijk het ook is om je familie los te laten en hoe sterk dit ook wordt afgekeurd binnen onze samenleving (je hebt immers maar één familie): weet dat ze niet goed voor je zijn. Voor jouw overleving (je kunt nu voor jezelf zorgen) heb je ze ook niet meer nodig. Voel je daarom niet schuldig als jij, voor jouw gevoel, voor jouw gezondheid met ze moet breken.
3) Creëer afstand en stel grenzen
Wanneer je echt niet met je familie wilt of kunt breken, dan ben jij nog steeds degene die bepaalt hoeveel contact jij met jouw familie hebt.
Jij mag nee zeggen wanneer ze voor de zoveelste keer langs willen komen.
Of zeggen dat je niet kunt, als ze weer willen dat jij langskomt.
De telefoon hoef je niet op te nemen en berichten hoef je niet te beantwoorden.
En de opmerkingen die ze richting jou maken, hoef je niet accepteren.
Graag zou ik je willen vertellen dat wanneer je tegen ze zegt dat je dit niet langer accepteert, dat ze er dan mee op gaan houden, maar die kans is helaas heel klein. Vaak is de enige manier om dit te laten stoppen, door ze zo weinig mogelijk toegang tot jou te geven.
4) Kies je eigen familie
Ze zeggen inderdaad dat je maar één familie hebt. En ja, je hebt inderdaad maar één bloedfamilie.
Ik geloof echt dat geen enkel kind dat goed door zijn of haar ouders wordt behandeld, wil breken met zijn of haar familie. Wanneer je dit verlangen wel voelt, komt dit dus niet door jou en hoef je je hier niet voor te schamen.
In plaats daarvan, of naast je bloedfamilie, mag je je eigen familie kiezen. Een familie bestaande uit vrienden die wel goed voor je zijn. Die jou wel waarderen voor wie je bent. Bij wie je je wel geliefd voelt. En op wie je wel kunt steunen wanneer jij dat nodig hebt.
5) Bouw aan zelfliefde, zelfwaardering en zelfcompassie
Laat los dat er iets mis is met jou.
Dat is er niet, ook al ben je dat wel gaan geloven.
Dat was, en is, hun kortzichtigheid.
Je hebt je daardoor alleen nog niet kunnen ontwikkelen tot de liefdevolle persoon die je eigenlijk bent. Die er diep van binnen wel zit. De persoon die om zichzelf geeft en mild voor zichzelf is.
6) Kies ervoor om te groeien
Jij kunt jezelf losmaken uit de ongezonde patronen en dynamieken binnen jouw familie. En ook uit waar je ten gevolge daarvan in terecht bent gekomen. Hoe diep je voor je gevoel ook gezonken bent, ik geloof dat iedereen zijn leven kan beteren.
Dit hoef je ook niet allemaal zelf te kunnen. Daar mag je hulp bij vragen en krijgen van bijvoorbeeld een coach of therapeut.
Hulp om los te komen van het zelfbeeld dat je niks waard en mislukt bent.
Hulp om los te komen van eventuele verslavingen.
Of waar jij ook hulp bij kunt gebruiken.
We kunnen niet alles zelf en de patronen en overtuigingen die hieronder zitten, zitten diep. De wonden die je hebt opgelopen door op te groeien in een familie zoals deze zitten diep. Je hoeft je er niet voor te schamen, wanneer jij daar hulp bij nodig hebt.
Dan kun je je los maken uit jouw rol van het zwarte schaap. Of de titel van het zwarte schaap juist met trots gaan dragen: want jij was inderdaad anders. Jij was de rebel die de problemen wel aan durfde te kijken en daarmee de cirkel kon doorbreken!
