Allemaal nemen we een rol op ons in de familie waar we opgroeien. Door waar we voor worden beloond of juist niet, tasten we af wat er van ons wordt verwacht. Zo vinden we onze rol binnen ons gezin.
Mogelijk was jij in jouw gezin het perfecte kind wat nooit iets fout deed. Of de clown die iedereen altijd aan het lachen maakte. De helper die iedereen altijd bijstond en het naar de zin probeerde te maken.
Maar het kan ook zijn dat je jezelf herkent in het zwarte schaap, die in de ogen van de familie nooit iets goed kon doen. Of koos je ervoor om onzichtbaar te zijn.
Ontdek hier wel effect de dynamiek binnen jouw familie, binnen het gezin waar jij bent opgegroeid, mogelijk op jou heeft gehad.
In dit artikel:
Op zoek naar waardering van onze ouders hebben we allemaal aan deze rollen gesnuffeld in onze kindertijd. We zagen dat onze ouders blij werden als we het goed deden op school en dat motiveerde ons om nog meer ons best te gaan doen. Papa en mama gingen lachen als we grapjes maakten en dat maakte de clown in ons wakker. En mama en papa vonden het zo fijn als je thuis meehielp. De helper in jou werd geboren.
In een gezond, goed functionerend gezin is daar niks mis mee. Deze eigenschappen een beetje in je opnemen is zelfs heel gezond. Maar in de families met een ongezonde dynamiek, disfunctionele families, gaat dit vaak mis. Hier werd deze rol jouw overlevingsstrategie. Jouw manier om jezelf veilig te kunnen voelen binnen jouw familie.
Wanneer spreken we van een disfuntionele familie?
Een disfunctionele familie is een familie waar je je als kind bewust of onbewust onveilig hebt gevoeld. Waar je niet de ruimte kreeg om jezelf te zijn en jezelf te ontwikkelen.
Er zijn families waar dit natuurlijk overduidelijk is. Misschien niet naar de buitenwereld, doordat naar buiten toe een heel ander beeld getoond wordt. Voor jou, als deel van de familie, was het dat wel.
Families waar we het dan over hebben, zijn bijvoorbeeld families met veel conflict. Conflict tussen de ouders of tussen de ouders en kinderen. Of families waar sprake is van mishandeling of verwaarlozing. Hieronder vallen ook families waar sprake is van verslaving.
Maar er zijn ook families die normaal lijken en toch disfuntioneel zijn. Denk bijvoorbeeld aan families waar de ouders er niet klaar voor waren om kinderen op te voeden en hen hierdoor niet de goede ondersteuning kunnen geven. Ook families waar de kinderen onder de strenge controle van hun ouders staan, zijn disfunctioneel. Net zoals de families waar ik zelf onderdeel van was: families waar sprake is van een onzichtbare vorm van verwaarlozing: Emotionele verwaarlozing.
Wanneer je bent opgegroeid in een disfunctioneel gezin. Of wanneer je in de jeugdzorg of een pleeggezin terecht bent gekomen, omdat je gezin van herkomst disfunctioneel was. Was er voor jou genoeg reden om jezelf onveilig te voelen. Dat is waarom jij jezelf één of een combinatie van deze rollen hebt aangeleerd. Om jezelf te beschermen en te overleven.
Kijk ook deze video over kenmerken van disfunctionele families:
8 Common Characteristics of a Dysfunctional Family
Dit is hoe jij jezelf jouw rol hebt aangeleerd
Niet ieder kind leert zichzelf dezelfde rol aan.
Niet iedereen wordt een helper.
En niet iedereen wordt een clown.
Eén van de dingen die bepaalt welke rol jij naar je toetrok, is jouw temperament. Wanneer jij een heel stil en rustig kind was, zal clown waarschijnlijk niet de rol zijn geweest die jij hebt gekozen. Je bent dan eerder het perfecte kind geworden of de onzichtbare.
Maar wat waarschijnlijk een nog veel grotere invloed heeft, is wat jouw ouders van jouw verwachten of nodig hadden.
Om je veilig te kunnen voelen, heb jij namelijk meerdere van deze strategieën uitgeprobeerd.
Je ging grapjes maken en zag dat dit een positief effect had op hoe jouw ouders zich voelden.
Je ging overal je best voor doen en zag dat jouw ouders hier waardering voor hadden.
En de strategie die voor jou het grootste effect had. De strategie die jou de meeste waardering gaf en/of waar jij je het meest veilig door voelde (hoe onbewust ook), dat was de rol die je vaker en vaker ging gebruiken.Â
Dit werd jouw overlevingsstrategie.
Kijk deze video over rollen in disfunctionele families: What Are The Dysfunctional Family Roles
Het perfecte kind
Als perfect kind deed je er alles aan om je ouders in een goed daglicht te stellen.
Je was de beste op school of in ieder geval één van de besten.
Je blonk uit in een sport of een andere hobby.
En je deed niks verkeerd. Je was altijd goed.
Voor de buitenwereld was jij die goed opgevoede jongen of dat goed opgevoegde meisje.
Jij liet de buitenwereld zien hoe goed jouw ouders waren.
Je deed dit alleen niet voor jezelf. Niet omdat je de beste wilde zijn of zo graag zo goed wilde zijn.
Je deed dit omdat je op deze manier de waardering van je ouders kreeg. Op het moment dat zij jou prezen omdat je het zo goed deed, voelde jij jezelf geliefd. Andersom voelde je je misschien zelfs wel afgewezen op het moment dat ze teleurgesteld in je waren, omdat je het een keer minder goed deed. En deze afwijzing was een gevaar wat koste wat kost voorkomen moest worden.
Een kind dat zichzelf deze rol helemaal eigen heeft gemaakt en deze rol is gaan leven, wordt als volwassene vaak de perfectionist. Of de workaholic. Of beide.
Diep van binnen zit namelijk het geloof pas goed genoeg te zijn, wanneer je iets bereikt. Wanneer je presteert. En wanneer wat je doet foutloos is.
De helper
Dit kind kreeg al vroeg het gevoel dat papa en mama hulp nodig hadden. Dat ze het niet zelf aankonden. Daarom sprong ze bij. In de hulp voor de andere broertjes of zusjes of in het huishouden.
Dit deed je omdat op het moment dat jij hielp, jij kon zien dat jouw ouders dit enorm waardeerden. Ze waren liever en rustiger. Ook tegen jou. Even konden ze wat van de stress loslaten en ademhalen, zodat ze niet vol frustratie op jouw hoefden te reageren. Mogelijk werd je zelfs geprezen omdat je zo goed meehielp en grote kans zelfs dat jouw ouders juist onvriendelijker werden als je een keer niet hielp.
Jouw ouders helpen werd jouw veilige haven.
Dan voelde je gewaardeerd en geliefd.
Deze kinderen groeien op tot volwassenen die altijd voor iedereen klaarstaan. Vaak ten koste van zichzelf en soms zelfs ongevraagd. Het worden redders. Want diep van binnen geloven ze dat ze er alleen toe doen en alleen liefde verdienen als ze er voor anderen zijn. Veel mensen die in de zorg gaan werken of coach of therapeut worden, herkennen zich in deze rol.
Ook volwassenen die people-pleasers zijn, waren als kind vaak de helper. Ze hebben geleerd pas goed genoeg te zijn en waardering te verdienen, wanneer ze het iedereen naar de zin kunnen maken.
De clown
Dit kind merkte dat zijn of haar ouders vrolijker werden (of leken) wanneer hij of zij hen aan het lachen maakte. Ze begonnen de aandacht naar zich toe te trekken, zodat er even geen aandacht hoefde te zijn voor alles wat papa en mama bezighield.
Je deed dit om het leven van jouw ouders makkelijker te maken. Want als jij hen aan het lachen kon maken, dan waren er even geen problemen. Dan was het veilig. Voelde het ook veiliger voor jou.
Als volwassene zijn dit de mensen die nooit lijken op te groeien. Die nooit serieus lijken te kunnen zijn. Ze hebben geleerd dat je problemen beter kunt verstoppen achter humor. Aan de buitenkant zul je nooit zien hoe het echt met ze gaat.
Veel acteurs, zeker die in het genre comedie, zijn vaak opgegroeid als clown. Ze maken nog steeds de wereld aan het lachen om onze problemen, maar ook die van henzelf te maskeren. De pijn mag nog steeds niet gevoeld worden, maar dat betekent niet dat die er niet is.
Het zwarte schaap
Het zwarte schaap is het kind dat het in de ogen van de familie nooit goed kon doen. Het is het tegenovergestelde van het perfecte kind wat altijd alles goed doet en de wereld laat zien hoe goed de familie is.
Vraag is of dit een rol is die door het kind gekozen wordt of die het kind toegewezen krijgt. Er was namelijk geen strategie om waardering van de ouders te krijgen. Wat ze ook deden het was nooit goed genoeg.
Daarom ging je je als kind verzetten.
Werd je opstandig.
Deed je alles wat niet mocht.
Met als gevolg dat je regelmatig in de problemen kwam:
Op school.
Contact met de politie.
Omgaan met de verkeerde vrienden (waarschijnlijk ook zwarte schapen).
Voor de familie was dit een afleidingsmanouvre die hielp.
Het zwarte schaap werd namelijk de oorzaak van de problemen binnen de familie.
Het echte probleem, waar het zwarte schaap het gevolg van is, hoefde niet aangekeken te worden.
Het zwarte schaap als volwassene kan zich twee kanten op ontwikkelen.
In het slechtste geval zet deze de problemen in de familie voort. Komt hij of zij helemaal vast te zitten in de problemen die het leven als zwart schaap heeft veroorzaakt.
Maar het kunnen ook volwassenen worden die zich verzetten tegen de problemen binnen de familie. Die een licht schijnen op dat wat niet gezien mag worden. Vaak niet met goedkeuring van de familie. Zwarte schapen gaan juist aan zichzelf werken om de problemen binnen het gezin te ontgroeien.
Het verloren kind
Ook voor dit kind was er geen strategie om zich wel gewaardeerd en geliefd te voelen. Maar in plaats van zich te verzetten, besloot hij of zij dat het beter was om helemaal niet gezien te worden. Om geen ruimte in te nemen.
Je deed dit omdat je merkte dat er, wat je ook deed, toch geen liefde of aandacht voor je was. Kans is juist dat je voelde dat er frustratie was als je wel om liefde en aandacht vroeg.Â
Je kreeg het gevoel dat je in de weg liep.
Dat je er beter niet kon zijn.
Jezelf onzichtbaar maken en jezelf wegstoppen was veiliger voor jou.
Volwassen die deze rol hadden als kind (ik ben er daar zelf één van), vinden het moeilijk om hun plaats in dit leven te vinden en in te nemen. Omdat ze zo hebben geleerd dat er geen ruimte voor ze is. Of ze er zelf helemaal niet zouden moeten zijn.
Ze isoleren zichzelf vaak, omdat ze nooit hebben ervaren hoe het is om met iemand verbonden te zijn. Ze weten niet hoe ze echt met iemand kunnen verbinden. Daarbij zit ook het geloof dat er toch niemand is die echt om ze geeft en met hen wil verbinden. Deze volwassen onzichtbare kinderen zijn vaak ontzettend eenzaam.
Wat te doen als je deze rollen bij jezelf herkent
Herken je één of een aantal van deze rollen bij jezelf en merk je ook dat je jezelf hier te veel mee hebt geïdentificeerd? Weet dan dat er niks mis met jou is. Je hebt niks verkeerd gedaan. Het enige wat je al die tijd hebt willen doen is jezelf beschermen. Het is een overlevingsstrategie die jij voor jezelf hebt ontwikkeld.
Maar je bent deze overlevingsstrategie niet. Het is niet wie jij in je kern bent.
Je hoeft niet altijd:
- de beste te zijn
- te presteren
- voor iedereen klaar te staan
- het iedereen naar de zin te maken
- iedereen aan het lachen te maken
Ook wanneer je dit minder gaat doen ben je waardevol.
En jij hebt het hoe dan ook het recht om:
- te bestaan
- fouten te maken
- rust te nemen
- voor jezelf te kiezen
- te voelen
- een mening te hebben
- hier te zijn
Deze aangeleerde patronen zitten alleen vaak zo diep dat je dit realiseren niet voldoende is. In dat geval kan het jou helpen om hulp te zoeken bij een coach of therapeut.
Hij of zij kan jou helpen om inzicht te krijgen in hoe de dynamiek in jouw gezin van herkomst, jou beïnvloed heeft en welke strategie jij daarom bent gaan gebruiken. Ze kan jou helpen om dit patroon te doorzien en dit beetje bij beetje los leren laten. Zodat je gaat geloven dat je er hoe dan ook toe doet en jij steeds meer jouw ware zelf kunt worden.
Niet de perfectionist.
Niet de helper.
Niet de workaholic.
Niet de people pleaser.
Niet de clown of de comedian.
Niet de loser.
Niet de onzichtbare.
Maar jij.
